Dünya tarihinde yetenekleriyle şaşkına çeviren birçok canlı türü var. Onlardan biri de 100’den fazla kelime bilen, basit matematik işlemlerini doğru şekilde yapan, hatta sinirlendiğinde bilerek yanlış cevap veren Afrika gri papağanı Alex’ti. Zekasıyla tarihe geçen papağanın ölmeden önceki son sözleri ise yürek burktu.
Hayvan psikoloğu Irene Pepperberg, ABD’nin Şikago şehrindeki bir evcil hayvan mağazasına girdiğinde tarihin gördüğü en ilginç hayvanlardan biriyle karşılaşmayı pek de beklemiyordu. 1977 yılının Haziran ayında henüz 1 yaşındayken Pepperberg tarafından alınan Afrika gri papağanı Alex, Pepperberg’in yaklaşık 30 yıllık çalışmaları sonucunda duyanları hayrete düşüren sonuçlara ulaşmasındaki en büyük katkıyı veren canlıydı. Hayvan zekasına oranla ileri derecede matematik becerisine sahip olan ve 100’den fazla kelimeyi kullanabilen Alex, sahip olduğu yeteneklerle sadece bilim dünyası için değil dünya basınında da kendine geniş bir yer buldu.
‘KULLANDIĞI KELİMELERİN ANLAMINI BİLİYOR’
İsmini Avian Learning Experiment (Kuş Öğrenme Deneyi) kısaltmasından alan Alex, söylediği kelimelerin anlamlarını bilmesinin yanı sıra altıya kadar doğru bir şekilde sayabiliyordu. Çeşitli nesnelerin renklerini, şekillerini ve malzemelerini de tanımlayabilen Alex aynı zamanda basit toplama ve çıkarma işlemlerini de yapabilecek kadar beceriye sahipti. Alex, uzmanlara göre hayvanların zekasına oranla oldukça iyi bir zekaya sahipti. Eğitimleri kısa sürede anlıyordu ve bu yönüyle neredeyse küçük bir çocuk kadar akıllıydı.
Irene Pepperberg, 6 Eylül 2007’de 31 yaşındayken ani şekilde ölen papağan Alex’in ardından “Bir kiloluk tüy yumağının dünya üzerinde ne kadar etkisi olabilir? Bunu öğrenmem ölümü gerektirdi” ifadelerini kullanmıştı. Kuş türlerinin beyin yapısının anlaşılması konusunda yapılan çalışmalarda önemli bir yer tutan Alex, öldüğünde dünyanın en ünlü basın kuruluşlarında ‘Zeki papağan öldü’ başlığıyla haber olacak kadar üne kavuştu. Peki Alex’i bu kadar ünlü hale getiren yetenekler nelerdi?
SİNİRLENDİĞİNDE İNADINA YANLIŞ CEVAP VERİYORDU
Pepperberg’in yaptığı araştırmalar uzun bir süre tartışma konusu oldu. Alex’in davranışlarına şüpheyle yaklaşan birçok kişi Alex’in dil ve matematik konusundaki yatkınlığını koşullu tepkilere verilen karmaşık cevaplar olarak gördüğünü belirtmiş olsa da Pepperberg, Alex’in nesneleri saymada yüzde 80 oranında başarılı olduğuna dikkat çekerek papağanın eş yaşındaki bir çocukla karşılaştırılabilecek bir zekaya sahip göründüğünü, ancak duygusal davranışının daha çok iki yaşındaki bir çocuğa benzediğini söyledi.
Alex’in sinirlendiği zamanlarda tıpkı huysuz bir çocuk gibi tepkiler verdiğini belirten Pepperberg, papağanın böyle zamanlarda tüm sorulara yanlış cevap verdiğini ve bunu bilerek yaptığını savundu. Pepperberg’e göre Alex, doğru cevapları bilmesine rağmen huysuz bir çocuk gibi bilerek yanlış cevaplar veriyordu.
ZEKİ OLDUKLARI DÜŞÜNÜLMÜYORDU
Pepperberg’in Alex’le çalışmasından önce, bilim dünyasında dil ve anlayışla ilgili karmaşık sorunların üstesinden gelmek için büyük bir primat beyninin gerekli olduğuna yaygın olarak inanılıyordu. Tek yaygın iletişim kullanımları birbirleriyle etkileşime geçmek için sesleri taklit etmek ve tekrarlamak olduğundan, kuşların zeki olduğu düşünülmüyordu. Ancak Alex’in başarıları, kuşların temel düzeyde mantık yürütebildikleri ve kelimeleri yaratıcı bir şekilde kullanabildikleri fikrini destekledi. Pepperberg, Alex’in zekasının yunuslar ve büyük maymunlarla benzer düzeyde olduğunu belirtti.
SON SÖZLERİ İŞTE BU OLDU
Nesneleri ayırt edebilmek konusunda da oldukça başarılı olan Alex’i kandırmanın oldukça zor olduğunu dile getiren Pepperberg, Alex’in bu konudaki başarısını “Bir keresinde muz istediğinde ona bir fıstık verdim. Bana tekrar muz istediğini söyledi. Eğer onun istediğini yerine getirmezseniz verdiğiniz şeyi etrafa fırlatırdı” örneğiyle anlattı.
Papağan Alex, tarihler 6 Eylül 2007’de gösterdiğinde ani şekilde öldüğünde Pepperberg, yaklaşık 30 yıllık bir dostuna veda etti. Papağan’ın atar damar sertleşmesi sebebiyle yaşamını yitirdiği tahmin edildi ve ölmeden önce sahibine söylediği sözler bir hayli etkileyiciydi: “İyi ol. Seni seviyorum. Yarın görüşürüz.”
‘KUŞ BEYİNLİ OLMAK ASLINDA BİR İLTİFAT’
Çalışmaların yürütüldüğü dönemde Alex ile birlikte iki kuşun daha kullanıldığını söyleyen ve deneylerde papağanlar dışında kargaları da kullanmayı planladığını söyleyen Pepperberg, 2007 yılında yaptığı açıklamada “İki kuşumuz daha var ancak onların dil yetenekleri Alex’in gösterdiğinin gerisinde kalıyor. Bu iki kuş içinde yaşı en büyük olan Griffin 12 yaşında ve şu an yalnızca 20 kelimeyi tamamen öğrendi. Griffin’in kelimeleri anlama konusunda biraz daha yol almaya ihtiyacı var” diye konuştu.
Pepperberg, Alex ile birlikte geçirdiği yıllar için “Kuş beyinli olarak anılmanın artık bir iltifat olduğunu düşünmek hoşuma gidiyor” dedi.
DÜŞÜNÜLENDEN DAHA KARMAŞIK
Alex, 2007 yılında öldüğünde genellikle hayvan mantığının ötesinde düşünülen çeşitli becerilere sahip olmuştu. Bazı kuşların zekasının, dünyanın en zeki hayvanlarından bazıları olarak kabul edilen yunuslar ve primatların zekasıyla bile eşit olduğunu kanıtlamıştı. Pepperberg’in Alex’le birlikte gerçekleştirdiği araştırma sayesinde ornitologlar kuş beyinlerinin başlangıçta düşünülenden daha karmaşık olduğunu fark ettiler. Sonuç olarak bu keşif, araştırmacıların diğer kuş türlerinin yeteneklerini de incelemesine yol açtı.
Ek olarak, Alex ve diğer papağanları eğitirken kullanılan modelleme tekniklerinin hayvanlar aleminin dışında da özellikle öğrenme güçlüğü olan çocuklara eğitim verirken etkili olduğu kanıtlandı.
